Η καρκινογένεση είναι η μια μακροχρόνια διαδικασία, κατά την οποία τα φυσιολογικά κύτταρα ενός οργάνου εκτρέπονται από την προδιαγεγραμμένη πορεία τους, αυτή δηλαδή της εξειδικευμένης λειτουργίας, του πολλαπλασιασμού τους ανάλογα με τις ανάγκες του οργάνου και τέλος της απόπτωσής τους, δηλαδή του θανάτου τους. Η πορεία αυτή εξασφαλίζει τη σωστή και σταθερή λειτουργία του εκάστοτε οργάνου.
Στάδια Καρκινογένεσης
Η καρκινική εξαλλαγή εξελίσσεται σε στάδια. Αρχικά, με την επίδραση καρκινογόνων παραγόντων, συμβαίνουν αλλαγές στο γενετικό υλικό του κυττάρου, με αποτέλεσμα την απορρύθμιση σημαντικών κυτταρικών λειτουργιών. Το κύτταρο γίνεται πλέον καρκινικό και αρχίζει μια αυτόνομη πορεία σε σχέση με τα φυσιολογικά. Χαρακτηριστικά:
– αποδιαφοροποιείται, δηλαδή δεν διατηρεί τα ειδικά χαρακτηριστικά του οργάνου από το οποίο προέρχεται και παύει να λειτουργεί «συνεργατικά» με τα άλλα φυσιολογικά κύτταρα.
– πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα, πέραν τον αναγκών του συγκεκριμένου οργάνου, παρακάμπτοντας τις εντολές κυτταρικού θανάτου που φέρει στο γενετικό του υλικό και γίνεται κατά ένα τρόπο «αθάνατο».
– διηθεί: τα πολυπληθή πλέον καρκινικά κύτταρα αναπτύσσουν μηχανισμούς με τους οποίους διαβρώνουν τις φυσιολογικές δομές που αποτελούν το αρχικό όργανο και επεκτείνονται στους γειτονικούς ιστούς.
– εισέρχεται σε δρόμους «ταχείας κυκλοφορίας», δηλαδή τα αιμοφόρα αγγεία και τα λεμφαγγεία.
– μεθίσταται: δημιουργεί δευτεροπαθείς εντοπίσεις ή μεταστάσεις
Στη φάση αυτή, της μετανάστευσης, τα καρκινικά κύτταρα εισέρχονται στη λεγόμενη συστηματική κυκλοφορία του οργανισμού, σε αναζήτηση «φιλικού» περιβάλλοντος, δηλαδή άλλου οργάνου που μπορεί να τα «φιλοξενήσει». Όταν εντοπίσουν τέτοια όργανα, εγκαθίστανται σε αυτά και χρησιμοποιούν μηχανισμούς που τους επιτρέπουν να προσαρμοστούν στο καινούργιο κυτταρικό μικροπεριβάλλον, όπως να διαφύγουν της άμυνας του οργανισμού, να αναπτύξουν νέα αιμοφόρα αγγεία για την υποστήριξή τους και να συνεχίσουν να πολλαπλασιάζονται και στα καινούργια όργανα. Είναι το σημείο που η νόσος δείχνει τον πραγματικά κακοήθη «χαρακτήρα» της, αφού πλέον επιβουλεύεται όχι μόνο το αρχικό αλλά και άλλα όργανα του οργανισμού και εν τέλει την επιβίωσή του.
Η παραπάνω είναι μια περιγραφή των βασικών κόμβων στην πορεία δημιουργίας και ανάπτυξης μιας κακοήθειας, ενός καρκίνου. Ωστόσο, η περιγραφή αυτή δεν περιέχει τη διάσταση του χρόνου, δηλαδή σε ποια χρονική απόσταση από την επίδραση ενός καρκινογόνου παράγοντα γεννιέται μια κακοήθεια, ποιο είναι το χρονικό σημείο που η νόσος γίνεται περιοχική, επεκτείνεται δηλαδή σε γειτονικούς ιστούς, ή πότε δημιουργούνται μεταστάσεις.
Κυτταρικά Μονοπάτια
Η σύγχρονη έρευνα προσανατολίζεται ακριβώς στο να αποσαφηνίσει τους τρόπους με τους οποίους γίνονται αυτές οι αλλαγές. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν ανακαλυφθεί τα λεγόμενα κυτταρικά μονοπάτια. Σε κάθε κυτταρικό μονοπάτι υπάρχει ένα έναυσμα, ένα ερέθισμα, που επενεργεί σε ένα ιδιαίτερο μόριο, τον υποδοχέα. Ο τελευταίος μεταφέρει την επίδραση που έχει δεχτεί σε επόμενα μόρια, σε άλλα σημεία του κυττάρου. Ο τελικός αποδέκτης του ερεθίσματος είναι κάποιο γονίδιο που παίρνει την εντολή να λειτουργήσει και να παράξει την πρωτεΐνη του, η οποία στη συνέχεια θα συμμετάσχει στη δικής της λειτουργία. Από το αρχικό ερέθισμα μέχρι το τελικό αποτέλεσμα μεσολαβεί μια σειρά καθορισμένων σταδίων, διαμορφώνεται δηλαδή μια διαδρομή με ενδιάμεσες στάσεις, ειδική για κάθε λειτουργία του κυττάρου. Το σημαντικό είναι ότι οι διαδρομές των διαφόρων κυτταρικών λειτουργιών διαπλέκονται μεταξύ τους, καθώς είναι δυνατό να χρησιμοποιούν κοινά τμήματα, με αποτέλεσμα να συνεργάζονται ή να ανταγωνίζονται η μια την άλλη. Δημιουργείται έτσι ένα τεράστιο δίκτυο μονοπατιών και πιθανών τελικών αποτελεσμάτων, ανάλογα με την ποικιλία των ερεθισμάτων που δέχεται το κύτταρο.
Το σημαντικό είναι ότι ανακαλύπτονται συνεχώς και νέα κυτταρικά μονοπάτια που εμπλέκονται στην καρκινογένεση καθώς και ο τρόπος που αυτά αλληλοεπιδρούν. Δίνονται έτσι απαντήσεις σε ερωτήματα σε σχέση με το πώς αλλά και το πότε συμβαίνουν οι κομβικές αλλαγές της καρκινογένεσης. Παράλληλα όμως δίνεται και η δυνατότητα παρέμβασης με κατάλληλα μόρια, που παρεισφρύουν στα εμπλεκόμενα κυτταρικά μονοπάτια και επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα, δρώντας θεραπευτικά.